مقدمه

پورت HDMI در سال‌های اخیر به عنوان پرکاربردترین ورودی تصویر در پروژکتورها شناخته می‌شود. چه در مدل‌های خانگی و آموزشی و چه در دستگاه‌های حرفه‌ای‌تر سینمایی، انتقال تصویر با بالاترین کیفیت تنها از طریق HDMI انجام می‌شود. با این حال، یکی از پرتکرارترین ایراداتی که کاربران و تعمیرکاران در مدل‌های Epson EB Series و BenQ MW/MS/W Series مشاهده می‌کنند، خرابی پورت HDMI به دلیل نوسانات برق، اتصال کابل معیوب یا ضربه فیزیکی است.

در این مقاله به‌صورت کامل و تخصصی تمام مراحل عیب‌یابی، تست، و تعمیر پورت HDMI را در پروژکتورهای BenQ و Epson بررسی می‌کنیم و راهکارهایی برای جلوگیری از تکرار این مشکل ارائه می‌دهیم.

بخش اول: شناخت ساختار پورت HDMI در پروژکتورها

۱. نوع پورت HDMI در پروژکتورها

پروژکتورهای BenQ و Epson معمولاً از HDMI Type-A Standard Port استفاده می‌کنند. این پورت ۱۹ پین دارد و مستقیماً روی Main Board یا در برخی مدل‌ها روی Input Board مجزا لحیم می‌شود.
در مدل‌های پیشرفته‌تر مانند Epson EB-U42 یا BenQ MH550، مسیر HDMI از طریق یک IC مبدل HDMI به LVDS یا MHL Decoder به برد تصویر (DMD Board) منتقل می‌شود.

۲. مسیر سیگنال HDMI

سیگنال از کابل ورودی به ترتیب از مراحل زیر عبور می‌کند:

• پین‌های TMDS Data →

• IC ESD Protection →

• IC Decoder یا HDMI Receiver →

• میکروکنترلر یا برد DLP Controller.

هرگونه آسیب در هر یک از این بخش‌ها می‌تواند باعث قطع کامل ورودی تصویر شود.

بخش دوم: علائم خرابی پورت HDMI

۱. علائم ظاهری

• کابل HDMI به‌سختی وارد یا خارج می‌شود.

• پایه‌های داخلی پورت کج یا شکسته‌اند.

• اطراف پورت آثار سوختگی یا ذوب‌شدگی جزئی دارد.

۲. علائم عملکردی

• پروژکتور ورودی HDMI را شناسایی نمی‌کند (در منو غیرفعال یا خاکستری).

• تصویر گاه‌به‌گاه وصل و قطع می‌شود.

• پیغام "No Signal" یا "Unsupported Format" نمایش داده می‌شود.

• در مدل‌هایی با دو ورودی HDMI، فقط یکی از آن‌ها کار می‌کند.

بخش سوم: دلایل فنی خرابی پورت HDMI

۱. نوسان برق یا تخلیه استاتیکی

اتصال مستقیم پروژکتور به لپ‌تاپ یا PC بدون ارت مناسب ممکن است باعث تخلیه ولتاژ ساکن و سوختن IC ورودی HDMI شود.

۲. استفاده از کابل‌های بی‌کیفیت یا بلندتر از ۵ متر

کابل‌های طولانی افت سیگنال ایجاد می‌کنند و در صورت فشار مکانیکی زیاد، سوکت HDMI را از برد جدا می‌کنند.

۳. ضربه و جابه‌جایی در حالت روشن

در صورت روشن بودن پروژکتور، جدا کردن ناگهانی کابل HDMI باعث ایجاد آرک الکتریکی روی پین‌ها می‌شود که در مدل‌های Epson معمولاً IC Decoder را از کار می‌اندازد.

بخش چهارم: مراحل عیب‌یابی پورت HDMI

مرحله ۱: بررسی ظاهری

پروژکتور را خاموش کرده و کاور بالایی را باز کنید. با ذره‌بین صنعتی یا لوپ نوری وضعیت سوکت HDMI را بررسی کنید. پایه‌های شکسته یا کنده‌شده نشانه نیاز به تعویض کامل پورت است.

مرحله ۲: تست اتصالات با مولتی‌متر

مولتی‌متر را در حالت Continuity Test قرار دهید و پین‌های زمین (GND) را با بدنه فلزی دستگاه مقایسه کنید. اگر اتصال برقرار نیست، احتمال قطع مسیر زمین وجود دارد.

سپس مسیر 5V HDMI (پین 18) را بررسی کنید. در حالت سالم، باید بین ۴.۸ تا ۵.۱ ولت نسبت به زمین خوانده شود. نبود ولتاژ نشانه خرابی در مدار تغذیه HDMI یا فیوز محافظ است.

مرحله ۳: بررسی IC Decoder یا ESD Protection

در اکثر مدل‌های BenQ، از IC ESD Protection 4CH (مثل SRV05-4) در مسیر HDMI استفاده شده است. در صورت نوسان برق، این قطعه اولین بخش آسیب‌دیده است.
در مدل‌های Epson، معمولاً IC Decoder از برند Silicon Image (مثل SiI9185 یا Analogix ANX7730) استفاده می‌شود. در صورت سوختن آن، باید با هیتر صنعتی و دمای حدود ۳۸۰ درجه سانتی‌گراد تعویض شود.

بخش پنجم: تعویض پورت HDMI

ابزار مورد نیاز:

• هویه نوک تیز ۴۰ وات

• هیتر با نازل متمرکز

• سیم قلع‌گیر و فِلَکس مخصوص SMD

• ذره‌بین نوری و پنس ضدالکتریسیته

مراحل:

1. محل لحیم قدیمی را با فِلَکس تمیز کنید.

2. با هیتر در دمای حدود ۳۵۰ تا ۳۸۰ درجه، پورت را به‌آرامی جدا کنید.

3. پایه‌های باقی‌مانده را با سیم قلع‌گیر تمیز کنید.

4. پورت جدید (از نوع HDMI Type-A 19Pin Dip/SMD) را جای‌گذاری کرده و هر پایه را با نوک هویه و سیم قلع نازک لحیم کنید.

5. مسیرهای TMDS و 5V را دوباره با مولتی‌متر تست کنید.

در مدل‌هایی مثل BenQ MX532 و Epson EB-X41 معمولاً مسیرهای زیر بیشترین خرابی را دارند:

• مسیر 5V → از فیوز F1 عبور می‌کند.

• مسیر DDC Clock/Data → به IC Decoder متصل است.

بخش ششم: تست پس از تعمیر

1. پروژکتور را بدون بستن کامل قاب روشن کنید.

2. کابل HDMI سالم را متصل کنید.

3. سیگنال تصویری را از منبعی مثل لپ‌تاپ تست کنید.

4. در صورت نمایش تصویر پایدار بدون نویز، پورت سالم است.

5. برای اطمینان نهایی، پروژکتور را خاموش و روشن کنید و دوباره ورودی HDMI را بررسی کنید.

بخش هفتم: خرابی‌های ثانویه و تعویض IC Decoder

اگر پورت HDMI جدید کار نکند، باید IC Decoder یا HDMI Controller بررسی شود.

• در مدل‌های BenQ، این آی‌سی معمولاً از نوع Silicon Image SiI9187 است.

• در Epson از Panasonic MN86471A یا Analogix ANX7737 استفاده می‌شود.

تست آن نیاز به اسیلوسکوپ و سیگنال ژنراتور HDMI دارد تا خطوط TMDS بررسی شوند. در صورت عدم خروجی، آی‌سی باید تعویض شود.

بخش هشتم: پیشگیری از خرابی مجدد پورت HDMI

1. همیشه از محافظ برق یا UPS Line Interactive استفاده کنید.

2. کابل HDMI باکیفیت و کوتاه (زیر ۲ متر) انتخاب کنید.

3. در زمان روشن بودن دستگاه، کابل HDMI را جدا نکنید.

4. اگر پروژکتور روی سقف نصب است، از کابل با قفل مکانیکی استفاده کنید تا در اثر لرزش آسیب نبیند.

5. در محیط‌های صنعتی یا آموزشی، می‌توان از اسپلیتر HDMI با مدار محافظ داخلی برای ایمنی بیشتر استفاده کرد.

جمع‌بندی

پورت HDMI به‌عنوان یکی از حساس‌ترین ورودی‌های پروژکتور، در برابر شوک‌های الکتریکی و مکانیکی آسیب‌پذیر است. شناخت مسیرهای الکترونیکی، تست اصولی با مولتی‌متر و ابزار مناسب، و استفاده از قطعات اورجینال می‌تواند عمر پروژکتور را تا چندین سال افزایش دهد. در پروژکتورهای Epson و BenQ معمولاً خرابی از پورت یا IC Decoder آغاز می‌شود، اما در برخی موارد آسیب به مسیر تغذیه یا مین‌برد نیز ممکن است رخ دهد.

برای کاربران حرفه‌ای، توصیه می‌شود همیشه پیش از تعویض قطعات، مسیر ولتاژ ۵ ولت، خطوط DDC و TMDS، و وضعیت زمین را بررسی کنند تا از تکرار ایراد جلوگیری شود.